Frankowicze społeczności ŻBK wygrywają przed TSUE – Postanowienie C-348/23

To już kolejne wielkie zwycięstwo społeczności Życie Bez Kredytu. Tym razem odnieśliśmy sukces na arenie międzynarodowej przed TSUE! Dzięki zaangażowaniu naszych pełnomocników procesowych adw. Wiktora Budzewskiego oraz adw. Marty Chęcińskiej Wydział Frankowy skierował bardzo ważne pytania prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. TSUE odpowiedział na zadane pytania całkowicie zgodnie z naszymi oczekiwaniami, czyli pomyślnie dla frankowiczów.

Sprawa, odnośnie której TSUE wydał postanowienie, dotyczyła konsumentów, którzy zaciągnęli kredyt hipoteczny waloryzowany do franka szwajcarskiego w BNP Paribas na zakup nieruchomości. Umowa kredytowa zawierała klauzule abuzywne, które doprowadziły do nieważności całej umowy. Frankowicze żądali stwierdzenia nieważności umowy i zwrotu wszystkich dokonanych w ramach jej realizacji płatności. Sąd odsyłający zapytał TSUE, czy prawo unijne wyklucza przepisy krajowe nakazujące konsumentom składanie przed sądem oświadczenia o określonej treści w celu uzyskania skutków prawnych nieważności całej umowy, w tym prawa do zwrotu dokonanych płatności.

TSUE stwierdził, że art. 6 ust. 1 i 7 ust. 1 dyrektywy w sprawie nieuczciwych warunków umownych (93/13/EWG) wykluczają wykładania sądowa przepisów krajowych, które uzależniają skutki prawne nieważności całej umowy zawierającej nieuczciwy warunek od warunku zawieszającego polegającego na złożeniu przez konsumenta przed sądem oświadczenia o określonej treści. Zgodnie z orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej nieuczciwe warunki umowne nie mają mocy wiążącej dla konsumentów i winny być automatycznie eliminowane przez sądy krajowe. Konsumenci nie mogą być zobowiązani do składania oświadczenia o określonej treści żeby zostać objętym ochroną. Celem dyrektywy 93/13 jest ochrona konsumentów i odstraszanie przedsiębiorstw od stosowania nieuczciwych warunków. Uwarunkowanie skutków prawnych nieważności warunkiem zawieszającym podważyłoby skuteczność dyrektywy i jej cel odstraszający przedsiębiorców od stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych.

Skutki orzeczenia TSUE C-348/23 dla frankowiczów

Orzeczenie TSUE C-348/22 to ważne zwycięstwo konsumentów w całej Unii Europejskiej i prawdopodobnie będzie miało znaczący wpływ na sądy krajowe we wszystkich państwach członkowskich UE. Oznacza ono, że konsumenci nie mogą być już zmuszani do pokonywania przeszkód w celu uzyskania skutków prawnych nieważności nieuczciwego warunku.

Wcześniej sądy powszechne i Sąd Najwyższy nakładały na poszkodowanych kredytobiorców obowiązek złożenia oświadczenia woli. Dopiero od momentu złożenia tego oświadczenia uznawały nieuczciwą umowę frankową za „trwale bezskuteczną”. Problem wyrósł z nieszczęsnej uchwały Sądu Najwyższego III CZP 6/21, a w zasadzie z jej uzasadnienia. Zgodnie z interpretacją tego uzasadnienia dokonywaną przez niektórych sędziów umowa frankowa była „trwale bezskuteczna” dopiero w momencie, w którym sąd poinformował frankowicza o skutkach nieważności umowy, a frankowicz złożył przed sądem oświadczenie o pełnej świadomości tych skutków. To skutkowało błędnym założeniem, że opóźnienie banku (mimo wzywania go do zapłaty i złożenia reklamacji czy pozwu) powstaje dopiero od chwili złożenia przywołanego oświadczenia. W praktyce oznaczało to oddalenie części roszczenia odsetkowego za okres poprzedzający złożenie oświadczenia.

TSUE potwierdził nasze wcześniejsze stanowisko, że powyższe założenie jest niedopuszczalne, ponieważ rażąco ogranicza prawa konsumentów. Przede wszystkim doprowadza do zniweczenia skutku wymagalności roszczeń frankowiczów lub uzależnienia daty wymagalności od daty wykonania obowiązku informacyjnego przez sąd (na co konsument nie ma żadnego wpływu). Tak rozumiane uzasadnienie uchwały uzależnia zakres należnej konsumentom ochrony od tego, czy dany konsument zdecyduje się na pozwanie nieuczciwego przedsiębiorcy, co stoi w sprzeczności z prawem europejskim, gdyż ochrona konsumentów od skutków nieuczciwej umowy zawartej z przedsiębiorcą jest bezwarunkowa.

Obowiązek pouczenia dokonany przez sąd i odebranie od frankowicza oświadczenia nie może wpływać na wymagalność roszczenia kredytobiorcy. W szczególności w sytuacji, gdy konsument wszczął postępowanie sądowe oraz wyraźnie opowiedział się za nieważnością już w pozwie. Uznanie, że konsumentom należą się odsetki za opóźnienie dopiero od chwili złożenia przez konsumenta oświadczenia w sądzie, ma bardzo negatywne konsekwencje. Pozbawia kredytobiorców przynajmniej części odsetek ustawowych za opóźnienie za okres od dnia otrzymania przez przedsiębiorcę wezwania do zwrotu świadczeń (lub od dnia wniesienia pozwu) do dnia złożenia oświadczenia. W dodatku to, kiedy sąd rozstrzygający spór zdecyduje się na pouczenie konsumenta o skutkach nieważności i odbierze oświadczenie woli, zależy tylko od danego sędziego. Sąd może to zrobić już na pierwszej rozprawie, ale równie dobrze może odkładać tę czynność do ostatniej chwili. Wielu sędziów ma bardzo wiele spraw na wokandzie i tego typu kwestie może traktować jako trzeciorzędne. Powodowało to, że termin wymagalności roszczenia kredytobiorcy względem banku jest nieprzewidywalny dla stron sporu i zależy jedynie od podmiotu trzeciego, którym jest sąd.

Całe szczęście TSUE w całości poparł argumentację prawną naszych pełnomocników procesowych. Oznacza to, że odsetki ustawowe dla frankowiczów będą naliczane od momentu wezwania do zapłaty lub wniesienia pozwu do sądu. W świetle faktu, że obecnie odsetki ustawowe wynoszą aż 11,25% w skali roku, to frankowicze mogą – dzięki pozytywnej decyzji TSUE – naprawdę dużo zyskać. Dla przeciętnego roszczenia w kwocie 400.000 zł odsetki ustawowe za 3 lata procesu powinny przynieść frankowiczom dodatkową korzyść w wysokości aż 147.000 zł!

Postanowienie TSUE z dnia 3 maja 2024 r. – sprawa C-348/23

„Z powyższych względów Trybunał (dziewiąta izba) postanawia, co następuje:

Artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że:

w kontekście stwierdzenia nieważności w całości zawartej z konsumentem przez instytucję bankową umowy kredytu na zakup nieruchomości ze względu na to, że umowa ta zawiera nieuczciwy warunek, bez którego nie może ona dalej obowiązywać, przepisy te stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą skutki prawne wiążące się ze stwierdzeniem nieważności owej umowy w całości są uzależnione od spełnienia przez tego konsumenta warunku zawieszającego, by ów konsument przed sądem krajowym złożył oświadczenie, w drodze którego wskaże, po pierwsze, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy tego warunku, po drugie, że jest świadomy, z jednej strony, iż nieważność wspomnianego warunku pociąga za sobą stwierdzenie nieważności umowy kredytu na zakup nieruchomości, a z drugiej strony – skutków tego stwierdzenia nieważności, oraz po trzecie, że wyraża zgodę na stwierdzenie nieważności tej umowy”.