Nieuczciwy kredyt CHF można unieważnić, nawet jeśli bank znajduje się w upadłości

Dla frankowiczów związanych z Getin Noble Bankiem upadłość ogłoszona w lipcu 2023 roku wprowadziła dodatkowe trudności w walce o swoje prawa. Kredytobiorcy zostali postawieni w sytuacji, w której nie mogli liczyć na szybkie odzyskanie niesłusznie odebranych im przez bank pieniędzy. W dodatku niektórzy frankowicze zostali również pozbawieni prawa do ubiegania się o unieważnienie toksycznej umowy i możliwości wykreślenia hipoteki banku z księgi wieczystej.

W zakresie roszczenia o ustalenie nieważności umowy waloryzowanej do waluty obcej zawartej z Getin Bankiem wytworzyła się niejednolita praktyka. Część sądów decydowała się kontynuować procesy o unieważnienie umów kredytowych w normalnym trybie, nie bacząc na postępowanie upadłościowe banku. Inne jednak na wniosek syndyka Getin Banku Marcina Kubiczka, który masowo domagał się wstrzymania spraw, zawieszały postępowania. Taka sytuacja wprowadzała niepewność, utrudniała zawieszenie spłaty rat i opóźniała możliwość uzyskania rozstrzygnięcia przez frankowiczów.

Niektórzy kredytobiorcy, nie mając uregulowanej kwestii unieważnienia umowy z Getin Bankiem, wciąż spłacali kolejne raty. Dla frankowiczów, którzy nadpłacili kapitał, była to niezwykle niekorzystna sytuacja – ich wierzytelności wobec masy upadłościowej rosły z każdą uiszczoną ratą. Co gorsza, majątek masy upadłościowej Getinu może nie wystarczyć na pokrycie wszystkich wierzytelności, szczególnie że w pierwszej kolejności zaspokajane są roszczenia Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, do czego wrócimy w dalszej części artykułu.

Dzisiaj ta kwestia została jednoznacznie rozstrzygnięta, bo Sąd Najwyższy zdecydowanie opowiedział się po stronie frankowiczów. Teraz, niezależnie od działań syndyka i trwającego postępowania upadłościowego, sprawy o ustalenie nieważności mogą być kontynuowane, a frankowicze mają szansę na unieważnienie umowy, zabezpieczenie roszczeń i uwolnienie nieruchomości spod hipoteki banku. To kluczowa zmiana, która pozwala kredytobiorcom wyjść z impasu prawnego i liczyć na sprawiedliwość w krótszym czasie.

Sąd Najwyższy w obronie frankowiczów. Ważny sygnał dla kredytobiorców

Decyzja Sądu Najwyższego to kluczowy moment dla wszystkich frankowiczów, którzy jeszcze nie zakończyli swojej batalii sądowej. Wyrok jednoznacznie stwierdza, że sądy mogą kontynuować rozpatrywanie spraw dotyczących nieważności umów kredytowych, mimo że bank jest w upadłości. Dla kredytobiorców to oznacza nie tylko możliwość zawieszenia spłaty kredytów, ale także perspektywę wyzerowania toksycznego zadłużenia. Ponadto wyrok ten otwiera drzwi do wykreślenia hipoteki z księgi wieczystej, co jest dla wielu osób kluczowe, aby swobodnie rozporządzać własną nieruchomością. Teraz frankowicze mają prawo oczekiwać szybkiego rozpatrzenia ich spraw, zamiast długiego oczekiwania na zakończenie skomplikowanego postępowania upadłościowego.

Sąd Najwyższy nie potwierdził tezy syndyka Getinu, że postępowanie upadłościowe ma pierwszeństwo przed sprawami o unieważnienie toksycznych umów frankowych. Roszczenie o ustalenie nie podlega wpisowi na listę wierzytelności i w związku z tym może być procedowane niezależnie od postępowania upadłościowego. Należałoby również podkreślić, że nieważność sama w sobie potwierdza w ogóle istnienie wierzytelności wobec masy upadłości. Musi być więc zawsze pierwsza rozpoznana – podobnie jak w przypadku przesłankowej nieważności.

Uchwała Sądu Najwyższego III CZP 5/24 – frankowicze z Getin mogą ubiegać się o unieważnienie kredytu

​Zagadnienie prawne, na które Sąd Najwyższy odpowiedział w uchwale III CZP 5/24, brzmiało następująco:

„Czy postępowanie sądowe z powództwa kredytobiorcy będącego konsumentem o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego z umowy kredytu waloryzowanego (indeksowanego albo denominowanego) do waluty obcej wytoczone przeciwko bankowi co do którego w toku postępowania ogłoszono upadłość jest sprawą: „o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości” w rozumieniu art. 145 ust.1 ustawy z 28 lutego 2003 r. prawo upadłościowe (Dz.U. 2022 poz.1520 ze zm.), a tym samym podlega zawieszeniu na podstawie art. 174 par. 1 pkt. 4 k.p.c., w związku z art. 144 ust.1 i art. 145 ust. 1 prawa upadłościowego do czasu rozpoznania zgłoszenia wierzytelności na liście wierzytelności lub odpowiednio odmowy uwzględnienia wierzytelności na liście i wyczerpania trybu określonego ustawą, czy też postępowanie to może być kontynuowane z udziałem syndyka masy upadłości bez oczekiwania na wyczerpanie trybu określonego w prawie upadłościowym?”

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2024 r. III CZP 5/24

​„Postępowanie sądowe z powództwa kredytobiorcy będącego konsumentem o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego z umowy kredytu, prowadzone przeciwko bankowi, co do którego w toku postępowania ogłoszono upadłość, nie jest sprawą „o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości” w rozumieniu art. 145 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe, a tym samym może być podjęte z chwilą ustalenia osoby pełniącej funkcję syndyka.”

Czy frankowicze z Getin Noble Banku doczekają się zaspokojenia swoich roszczeń? 

Syndyk masy upadłościowej po Getin Noble Banku Marcin Kubiczek ostatnio ogłosił, że ze środków masy upadłości przekazał już 907 milionów złotych na rzecz Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, który korzysta z pierwszeństwa w zaspokojeniu swoich roszczeń. 

Czy takie uprzywilejowanie tego jednego wierzyciela jest zgodne z Konstytucją? 

Takie pytanie skierował do Trybunału Konstytucyjnego prowadzący postępowanie upadłościowe sędzia komisarz:

„Czy art. 440 ust. 3 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe w brzmieniu nadanym przez art. 354 pkt 6 ustawy z dnia 10 czerwca 2016 roku o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów i przymusowej restrukturyzacji (opublikowanym w Dz.U. 2016 poz. 996), w zakresie, w jakim prowadzi do pierwszeństwa zaspokojenia z funduszów masy upadłości kosztów przymusowej restrukturyzacji upadłego banku, niepokrytych z przychodów z przymusowej restrukturyzacji, przed innymi zobowiązaniami upadłego, z pominięciem sądowej kontroli zasadności roszczenia Bankowego Funduszu Gwarancyjnego z tego tytułu zarówno co do zasady, jak i wysokości w procedurze związanej z dokonywaniem zgłoszenia wierzytelności i zaskarżaniem listy wierzytelności jest zgodny z art. 2, art. 9, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej?” 

Sędzia zwraca uwagę na obawy innych wierzycieli, tj. kredytobiorców, którzy mogą nie doczekać się zaspokojenia swoich wierzytelności, ponieważ wszystkie środki trafią do Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. Ponadto sędzia komisarz podkreśla, że rozliczenia z kredytobiorcami nie mogą zostać przeprowadzone przed pełnym zaspokojeniem roszczeń BFG, które przez ten podmiot zostały oszacowane na ok. 6 miliardów złotych.

Tych szacunków dokonanych przez BFG w żaden sposób nie można zweryfikować, gdyż w tym celu należałoby sprawdzić wewnętrzne dokumenty upadłego banku, do których dostęp ma tylko syndyk. Warto jednak zauważyć, że fundusze BFG pochodzą nie ze środków publicznych, lecz ze składek wszystkich banków.

Co dalej w sprawie frankowiczów z Getin? Jesienią zapadnie wyrok TSUE

Frankowicze z Getin Banku mogą liczyć na dalsze wsparcie w swojej sprawie. Jesienią tego roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wyda wyrok, który może mieć decydujący wpływ na ich sytuację finansową. Sprawa dotyczy zgodności z prawem decyzji Bankowego Funduszu Gwarancyjnego o objęciu Getin Noble Banku przymusową restrukturyzacją. Forma restrukturyzacji przyjęta przez BFG, która polegała na podziale banku na część zdrową i toksyczną (czyli kredyty CHF), spotkała się z licznymi skargami skierowanymi do WSA ze strony poszkodowanych frankowiczów oraz innych wierzycieli banku.

Najważniejszym dla frankowiczów jest zagadnienie, czy doszło do naruszenia prawa i konfliktu interesów, ponieważ BFG łączył w sobie trzy funkcje: organu ds. restrukturyzacji, kuratora banku oraz gwaranta depozytów. Przyjęta przez BFG formuła restrukturyzacji ochroniła depozytariuszy, ale frankowicze utracili możliwość odzyskania swoich pieniędzy i muszą czekać na zakończenie postępowania upadłościowego. Jeśli unijny Trybunał oceni, że BFG wydał decyzję o restrukturyzacji z naruszeniem przepisów prawa, to osoby poszkodowane w wyniku przymusowej restrukturyzacji GNB będą miały realne szanse na dochodzenie roszczeń od Skarbu Państwa.

Frankowicze a Getin Noble Bank. Aktualne problemy i działania RPO

W sprawie frankowiczów z Getin wielokrotnie już interweniowało Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO). Rzecznik zwrócił uwagę na liczne problemy techniczne i proceduralne, z jakimi borykają się kredytobiorcy upadłego banku. W tej sprawie skierowano pismo do Ministerstwa Sprawiedliwości. RPO podkreśla w tym piśmie, że jedną z głównych bolączek frankowiczów z Getin jest niefunkcjonalność Krajowego Rejestru Zadłużonych (KRZ), który stanowi narzędzie do zgłaszania wierzytelności. System ten, zdaniem wielu użytkowników i samego RPO, nie spełnia swojej roli. Brakuje w nim odpowiednich funkcjonalności, a przeciążenia spowodowane masowymi zgłoszeniami dodatkowo utrudniają korzystanie z systemu. W takiej sytuacji osoby bez profesjonalnej pomocy prawnej lub o ograniczonym dostępie do Internetu system KRZ mają znacznie utrudniony proces dochodzenia swoich wierzytelności.

Rzecznik również wyraził swój niepokój w kontekście działań syndyka Getinu, który według prawa przejął kontrolę nad upadłym bankiem. Mimo upadłości bank, w którego imieniu występuje syndyk, nadal prowadzi obsługę kredytów i prowadzi działania windykacyjne wobec kredytobiorców, którzy, powołując się na abuzywny charakter umów, zaprzestali spłaty kredytu lub uzyskali orzeczenie zabezpieczające roszczenia. Rzecznik podkreśla, że tego typu działania w kontekście upadłości banku mogą mieć znamiona bezprawnych nacisków na kredytobiorców.

Rzecznik zauważa, że procedura upadłościowa nie przewiduje odpowiednich narzędzi prawnych i technicznych koniecznych w sytuacji upadłości banku, którego wierzycielami są co do zasady konsumenci, dochodzący ustalenia nieważności umów kredytowych ze względu na nieuczciwe klauzule umowne. Frankowicze obecnie znajdują się w bardzo trudnej sytuacji, w której proces uznawania wierzytelności przez syndyka może trwać wiele lat, a konsumentom pozostaje jedynie ścieżka sądowa. Z uwagi na specyfikę upadłości banku niektóre z tych postępowań zostały zawieszone, co dodatkowo komplikuje sytuację. Niemniej wyrok SN z 19 września 2024 r. daje nadzieję na lepszą ochronę frankowiczów w procesie upadłości.

RPO stawia pytanie, jaki jest status osób, które nie uzyskały jeszcze prawomocnego wyroku unieważniającego ich umowy kredytowe z Getin Noble Bankiem. Istnieją wątpliwości, czy nadal są one zobowiązane do spłacania kredytów, ponieważ umowy zawierają klauzule abuzywne (niedozwolone postanowienia), a upadłość banku utrudnia rozliczenie w przyszłości. Procedura sporządzania listy wierzytelności przez syndyka może potrwać nawet kilka lat, co oznacza, że frankowicze będą musieli bardzo długo czekać na rozwiązanie swoich spraw. W tym czasie syndyk, działając w imieniu banku, może podejmować działania mające na celu wymuszenie dalszych spłat zobowiązań, co budzi obawy, czy takie działania nie stanowią nadużycia prawa.

Rzecznik zaapelował do Ministra Sprawiedliwości o wprowadzenie rozwiązań, które ułatwią proces zgłaszania wierzytelności w Krajowym Rejestrze Zadłużonych i ochronią prawa konsumentów w tak skomplikowanych przypadkach. RPO zwrócił się również z pytaniem, czy Ministerstwo Finansów analizowało sytuację kredytobiorców Getin Noble Banku i czy są plany wprowadzenia działań, które poprawią ich sytuację – zarówno tych, którzy oczekują na kontynuację postępowań sądowych, jak i tych, którzy zgłosili swoje wierzytelności syndykowi.