Korzystny dla frankowiczów wyrok TSUE w sprawie C-6/22 z dnia 16 marca 2023
Orzeczenie TSUE z dnia 16 marca 2023 r. ponownie umacnia sytuację prawną frankowiczów. Europejski Trybunał Sprawiedliwości jak zwykle wziął w obronę pokrzywdzonych konsumentów. Wyrok w sprawie C-6/22 jest w zasadzie powtórzeniem już wcześniej wyrażanych przez TSUE opinii. Pytania prejudycjalne zostały przesłane przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Woli w związku z powództwem frankowiczów o unieważnienie umowy kredytu.
Sąd ten nabrał pewnych wątpliwości w związku z żądaniem przez powodów unieważnienia umowy. Konsekwencją stwierdzenia nieważności umowy jest zobowiązanie konsumentów i banku do zwrotu świadczeń. Powodowie w przedmiotowej sprawie nie posiadają żadnych istotnych oszczędności. Sąd odsyłający powziął zatem wątpliwości, co do wpływu uznania postanowień umowy za abuzywne na dalsze trwanie umowy.
Poprzez pytania kierowane do TSUE, sąd chciał ustalić:
- Czy skutki unieważnienia umowy należy oceniać wyłącznie z perspektywy prawa krajowego (tj. z pominięciem dyrektywy 93/13).
- Czy Sąd ma obowiązek zbadania z urzędu sytuację majątkową konsumenta w celu weryfikacji, czy ewentualne unieważnienie umowy nie narazi go na szczególnie niekorzystne konsekwencje.
- Czy Sąd może zastąpić nieuczciwy warunek umowny przepisem prawa powszechnie obowiązującego, który to przepis nie ma zastosowania wprost do danego stosunku prawnego, lecz byłby stosowany odpowiednio bądź przez analogię.
Sąd nie może utrzymać umowy CHF w mocy, jeżeli frankowicz żąda jej unieważnienia
Oczywiście, odpowiedzi TSUE na wszystkie powyższe pytania są przeczące, co nie stanowi żadnego zaskoczenia w świetle poprzednich orzeczeń Europejskiego Trybunału.
Co do punktu pierwszego „Trybunał przyjął, że w przypadku unieważnienia umowy z powodu nieuczciwego charakteru jednego z jej warunków do państw członkowskich należy uregulowanie, w drodze prawa krajowego, skutków tego unieważnienia, z poszanowaniem przepisów dyrektywy 93/13. Regulacja ta powinna w szczególności przywrócić sytuację prawną i faktyczną, jaka istniałaby w braku wprowadzenia do umowy klauzuli abuzywnej”.
Ochrona ustanowiona w dyrektywie 93/13 nie znajduje zastosowania tylko i wyłącznie w sytuacji, jeżeli konsument się temu sprzeciwia. Konsument ma prawo nie podnosić zarzutu nieuczciwego i niewiążącego charakteru warunku umownego, wyrażając w ten sposób dobrowolną i świadomą zgodę na dany warunek i unikając tym samym unieważnienia umowy. Jednak sąd nie może samowolnie pozostawić umowy w mocy, usuwając z niej jedynie klauzule niedozwolone, jeżeli nie jest to zgodne z wolą kredytobiorcy.
„W tym kontekście Trybunał sprzeciwił się zastosowaniu przepisów prawa krajowego, które, w związku z unieważnieniem umowy, prowadziłyby do równego podziału strat między jej stronami. Rozwiązanie to podważyłoby ochronny skutek dyrektywy 93/13 i nie zniechęciłoby przedsiębiorcy do stosowania w przyszłości nieuczciwych warunków umownych wobec konsumentów”.
W pytaniu drugim TSUE orzekł, że jeżeli sąd poinformował konsumenta o skutkach prawnych i majątkowych, jakie może mieć dla niego unieważnienie umowy, to sąd nie może, po uwzględnieniu woli konsumenta w zakresie stwierdzenia nieważności umowy, sprzeciwić się zrzeczeniu się przez niego przysługującej mu ochrony konsumenckiej. Dyrektywa 93/13 nie pozwala sądowi krajowemu badać z urzędu sytuacji majątkowej konsumenta, w celu ustalenia, czy takie unieważnienie może narazić go na szczególnie niekorzystne konsekwencje.
Warto w tym miejscu podkreślić, że w przypadku pozwów członków społeczności ŻBK po unieważnieniu umowy, frankowicz nie musi zwracać żadnych pieniędzy, dopóki wpierw bank nie zwróci mu wszystkich nieprzedawnionych rat wraz z należnymi odsetkami. Dopiero po unieważnieniu kredytu i wypłacie należnych frankowiczowi pieniędzy bank ma prawo ubiegać się o zwrot udzielonej kwoty kredytu, o ile nie okaże się, że takie roszczenie nie zostało już przedawnione. A zdaniem naszych ekspertów w wielu przypadkach roszczenie banku o zwrot kapitału należy uznać właśnie za przedawnione, a tym samym nienależne. Sąd natomiast nie ma prawa z urzędu oceniać sytuacji finansowej frankowicza i badać, czy konsument będzie miał możliwość pokrycia ewentualnego roszczenia banku.
Co do pytania trzeciego, TSUE stwierdził, że na gruncie dyrektywy 93/13 sąd krajowy nie może uzupełnić luki wynikającej z usunięcia nieuczciwego warunku zawartego w umowie poprzez zastosowanie przepisu prawa krajowego niemającego charakteru dyspozytywnego. W zasadzie w tej kwestii TSUE już wielokrotnie się wypowiadał, wskazując, że sądy krajowe nie mogą zastępować innymi przepisami klauzul abuzywnych zawartych w nieuczciwych umowach. Jeżeli konsument domaga się unieważnienia toksycznej umowy, to sąd nie może samodzielnie próbować utrzymać jej w mocy.
Warto również podkreślić, że wyroku z dnia 16.03.2023 r. Trybunał również wskazał, że ochrona przyznana konsumentom na podstawie dyrektywy 93/13 nie jest ograniczona jedynie do okresu wykonania umowy, lecz obowiązuje również po wykonaniu tej umowy.
