Abuzywne klauzule waloryzacyjne (indeksacja i denominacja) zawarte w umowach tzw. frankowych do tej pory skutkowały albo odfrankowaniem kredytu, albo, co jest ostatnio znaczenie częstszą praktyką, unieważnieniem umowy. Nadchodzący wyrok Izby Cywilnej zaplanowany na 25 marca rokuje, że już w wkrótce w zasadzie wszystkie kredyty indeksacyjne powinny być uznawane za nieważne od samego początku ich zawarcia.

Klauzule indeksacyjne w kredytach frankowych

Klauzula indeksacyjna to obok klauzuli denominacyjnej jedna z dwóch wariantów tzw. klauzul waloryzacyjnych zawieranych w umowach tzw. frankowych. Kredyty indeksowane w odróżnieniu od kredytów denominowanych miały zobowiązanie w umowie kredytu wyrażone w złotych polskich. Klauzula indeksacyjna stanowi podstawę do przeliczenia salda kredytu w dniu wypłaty na walutę franka szwajcarskiego według jednostronnie ustalonego przez bank kursu z tabeli. Wysokość rat w harmonogramie przy tego typu kredytach podawana jest w walucie obcej (CHF). Natomiast spłata dokonywana jest w złotówkach, co bank przelicza po kursie sprzedaży, również jednostronnie ustalonym przez bank.

Jeżeli umowa kredytu zawiera abuzywną klauzulę indeksacyjną, to kredytobiorca może na drodze sądowej skutecznie dochodzić unieważnienia zadłużenia wobec banku, a także żądać od banku zwrotu wszelkich należności wpłacanych z tytułu kredytu, czyli rat oraz innych opłat.

Dlaczego klauzule indeksacyjne są abuzywne?

Zawarte klauzule indeksacyjne stosowane przez banki w umowach kredytów waloryzowanych do CHF przyznawały bankom prawo do jednostronnego ustalania wysokości rat kapiałowo-odsetkowych poprzez wyznaczanie w tabelach kursowych kursu kupna oraz sprzedaży franka szwajcarskiego. Jednostronnie ustalana była także wysokość tzw. spreadu (czyli różnicy między kursem sprzedaży i zakupu waluty obcej). Takie postanowienie narusza interesy kredytobiorcy i jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, a z tych względów stanowi klauzulę niedozwoloną (abuzywną).

Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 października 2011 r. (sygn. akt VI ACa 420/11).

Brak określenia w umowie sposobu ustalania kursów walutowych na potrzeby przeliczenia salda zadłużenia na walutę obcą oraz przeliczenia na złote kwoty wymaganej do spłaty kredytu w rażący sposób narusza interes konsumenta. Skoro umowy kredytu cechują się długim okresem trwania i ograniczoną możliwością jego wcześniejszej spłaty kredytem z innego banku to ustalenie prawidłowych zasad określania kursu waluty pozwoliłoby konsumentowi samodzielnie wyliczyć kurs waluty obcej. Ponieważ jednak klauzule I i II takich zasad nie zawierają konsument uzależniony jest całkowicie od decyzji Zarządu Banku, który ustali kursy w sposób znany wyłącznie jemu, zaś konsument nie ma żadnego wpływu na taką arbitralną decyzję, nie może w żaden sposób jej zweryfikować i może się jej jedynie podporządkować. 

Ponadto taka klauzula indeksacyjna jest sprzeczna z istotą umowy kredytu oraz rażąco narusza dobre obyczaje poprzez ukrycie w zawieranej umowie ryzykownego instrumentu finansowego. W dodatku sądy wielokrotnie już wykazywały, że banki, zawierając tego typu umowę, nie dopełniały obowiązku informowania konsumenta o ryzyku, który jest wymagany zgodnie z dyrektywami w sprawie rynków instrumentów finansowych (MIFID oraz MIFID II).

Unieważnienie klauzuli indeksacyjnej – skutki

Jeżeli klauzula indeksacyjna uznana była przez sąd za nieważną, to do tej pory umowy waloryzowane do franka były przez sąd albo odfrankowane, albo unieważnione. Należy tutaj podkreślić, że w ostatnich miesiącach znakomita większość spraw frankowych kończyła się unieważnieniem umowy kredytowej, a tylko w ok. 5% wszystkich przypadków sąd orzekał o tzw. odfrankowaniu.

W świetle nadchodzących wydarzeń, a mianowicie zbliżającego się orzeczenia Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, odsetek unieważnień w przypadku sporu o kredyt zawierający niedozwolone klauzule indeksacyjne najprawdopodobniej będzie jeszcze większy. Już orzecznictwo TSUE oraz sądów powszechnych niejednokrotnie stwierdzało, że abuzywne kredyty frankowe powinny być uznane za nieważne, a możliwość tzw. odfrankowania umowy powinna być dopuszczalna tylko w takich przypadkach, gdy z jakiś względów unieważnienie umowy kredytu jest niekorzystne dla kredytobiorcy.

Należy zauważyć, że konstrukcja kredytu indeksowanego nie pozwala na ustalanie wysokości zobowiązania we franku szwajcarskim, gdyż w kredycie indeksowanym jednoznacznie określone są takie elementy jak: kwota kredytu w złotych, oprocentowanie, czas trwania kredytu i ilość rat. Dlatego naszym zdaniem taka umowa po wyeliminowaniu klauzul niedozwolonych nie może dalej obowiązywać, czyli musi być uznana za niebyłą.

Należałoby przywołać m.in. ostatnie orzecznictwo Sądu Najwyższego z grudnia 2019 roku, w którym uznano, że klauzule indeksacyjne stanowią istotne postanowienia umowne – mówi adw. Wiktor Budzewski. – To ma znaczenie z tego względu, że umowa pozbawiona istotnych postanowień umownych jest nieważna. Nie możemy tutaj mówić o umowie, dlatego SN przywołał bardzo szczegółowe orzecznictwo TSUE, w których to orzeczeniach Trybunał Sprawiedliwości ocenił postanowienia określające charakter danego stosunku prawnego jako postanowienie główne. Czyli postanowieniem głównym będzie takie postanowienie i wszystkie te postanowienia, które de facto kształtują daną umowę. Oczywiście, przy kredycie indeksowanym głównymi postanowieniami umownymi będą postanowienia indeksacyjne, czyli przeliczenia kwoty wyrażonej w umowie ze złotówek na franka szwajcarskiego. Jeżeli te klauzule są bezskuteczne, to nie mówimy, oczywiście, o kredycie indeksowanym, gdyż taka umowa jest pozbawiona istotnego postanowienia umownego, a tym samym powinna być uznana za nieważną.

Niedozwolone klauzule indeksacyjne – przykłady

Kredyt mBank S.A.

Umowa z 2004 r. mPlan

§ 7 ust. 1 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„mBank udziela Kredytobiorcy na jego wniosek Kredytu hipotecznego przeznaczonego na
cel określony w § 1 ust. 1 zwanego dalej Kredytem, w kwocie określonej w § 1 ust. 2,
waloryzowanego kursem kupna waluty w CHF wg tabeli kursowej BRE Banku S.A. z dnia i
godziny uruchomienia Kredytu/transzy Kredytu.

§ 12 ust. 5 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„Raty kapitałowo-odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg
kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej BRE Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z
godziny 14:50.

Umowa z 2005 r. mPlan

§ 3 ust. 4 pkt 1) [klauzula skutkująca możliwością żądania zwrotu nadpłaconych kwot]
„Ubezpieczenie niskiego wkładu własnego Kredytu Tu EUROPA S.A. i tym samym
opłacenie składki ubezpieczenia na 60-miesieczny okres ubezpieczenia w wysokości X%
różnicy pomiędzy wymaganym wkładem własnym Kredytobiorcy, a wkładem wniesionym
faktycznie przez Kredytobiorcę, tj. X zł. Jeśli z upływem pełnych 60 miesięcy okresu
ubezpieczenia nie nastąpi całkowita spłata zadłużenia objętego ubezpieczeniem ani inne
zdarzenie kończące okres ubezpieczenia, Kredytobiorca zobowiązuje się do kontynuacji
ubezpieczenia i tym samym opłacenia składki ubezpieczeniowej wysokości X% d kwoty
niespłaconego brakującego wkładu własnego, przy czym łączny okres ubezpieczenia nie
może przekroczyć 120 miesięcy, licząc od miesiąca , w którym nastąpiła wypłata Kredytu.
Kredytobiorca upoważnia mBank do pobrania środków na opłacenie składki z tytułu
kontynuacji ubezpieczenia z rachunku wskazanego w § 6 bez odrębnej dyspozycji.”

§ 7 ust. 1 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„mBank udziela Kredytobiorcy na jego wniosek Kredytu hipotecznego przeznaczonego na
cel określony w § 1 ust. 1 zwanego dalej Kredytem, w kwocie określonej w § 1 ust. 2,
waloryzowanego kursem kupna waluty w CHF wg tabeli kursowej BRE Banku S.A. z dnia i
godziny uruchomienia Kredytu/transzy Kredytu.

§ 12 ust. 4 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„Raty kapitałowo-odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg
kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej BRE Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z
godziny 14:50.

Umowa z 2006 r. Multiplan

§ 3 ust. 4 [klauzula skutkująca możliwością żądania zwrotu nadpłaconych kwot]
„Ubezpieczenie niskiego wkładu własnego Kredytu Tu EUROPA S.A. i tym samym
opłacenie składki ubezpieczenia za 36-miesieczny okres ubezpieczenia w wysokości X% różnicy pomiędzy wymaganym wkładem własnym Kredytobiorcy, a wkładem wniesionym
faktycznie przez Kredytobiorcę, tj. X zł. Jeśli z upływem pełnych 36 miesięcy okresu
ubezpieczenia nie nastąpi całkowita spłata zadłużenia objętego ubezpieczeniem ani inne
zdarzenie kończące okres ubezpieczenia, Kredytobiorca zobowiązuje się do kontynuacji
ubezpieczenia i tym samym opłacenia składki ubezpieczeniowej wysokości X% d kwoty
niespłaconego brakującego wkładu własnego, przy czym łączny okres ubezpieczenia nie
może przekroczyć 108 miesięcy, licząc od miesiąca , w którym nastąpiła wypłata Kredytu.
Kredytobiorca upoważnia MultiBank do pobrania środków na opłacenie składki z tytułu
kontynuacji ubezpieczenia z rachunku wskazanego w § 6 bez odrębnej dyspozycji.”

§ 7 ust. 1 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„mBank udziela Kredytobiorcy na jego wniosek Kredytu hipotecznego przeznaczonego na
cel określony w § 1 ust. 1 zwanego dalej Kredytem, w kwocie określonej w § 1 ust. 2,
waloryzowanego kursem kupna waluty w CHF wg tabeli kursowej BRE Banku S.A. z dnia i
godziny uruchomienia Kredytu/transzy Kredytu

§ 12 ust. 5 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„Raty kapitałowo-odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg
kursu sprzedaży C

Umowa z 2007 r. mPlan

§ 1 ust. 3A [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„Kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia (…) według kupna waluty
z tabeli kursowej BRE Banku S.A. wynosi (…) CHF. Kwota niniejsza ma charakter
informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie
obcej w dniu uruchomienia kredytu, może być różna od podanej w niniejszym punkcie.”

§ 11 ust. 4 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„Raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich
przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej BRE Banku S.A. obowiązującego na
dzień spłaty z godziny 14:50.”

§ 13 ust. 5 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„Wcześniejsza spłata całości Kredytu lub raty kapitało-odsetkowej a także spłata
przekraczająca wysokość raty powoduje, że kwota spłaty jest przeliczana po kursie CHF z
tabeli kursowej BRE Banku S.A. obowiązującym w dniu i godzinie spłaty.”

Umowa z 2008 r. Multiplan

§ 1 ust. 3A [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„Kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia (…) według kupna waluty
z tabeli kursowej BRE Banku S.A. wynosi (…) CHF. Kwota niniejsza ma charakter
informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie
obcej w dniu uruchomienia kredytu, może być różna od podanej w niniejszym punkcie.”

§ 3 ust. 3 [klauzula skutkująca możliwością żądania zwrotu nadpłaconych kwot]
„Ubezpieczenie niskiego wkładu własnego Kredytu TU ALIANZ POLSKA S.A. na 36
miesięczny okres ubezpieczenia. Jeżeli z upływem pełnych 36 miesięcy okresu
ubezpieczenia nie nastąpi całkowita spłata zadłużenia objętego ubezpieczeniem ani inne
zdarzenie kończące okres ubezpieczenia, ubezpieczenie podlega automatycznej
kontynuacji, przy czym łączny okres ubezpieczenia nie może przekroczyć 108 miesięcy,
licząc od miesiąca, w którym nastąpiła wypłata kredytu.
Kredytobiorca upoważnia MultiBank do pobrania środków z tytułu zwrotu kosztów
ubezpieczenia w wysokości X% kwoty kredytu objętej ubezpieczeniem tj. X zł oraz zwrotu
kosztów z tytułu kontynuacji przedmiotowego ubezpieczenia z rachunku wskazanego § 6
bez odrębnej dyspozycji.”

§ 10 ust. 5 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„Raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich
przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej BRE Banku S.A. obowiązującego na
dzień spłaty z godziny 14:50.”

§ 12 ust. 5 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„Wcześniejsza spłata całości Kredytu lub raty kapitało-odsetkowej a także spłata
przekraczająca wysokość raty powoduje, że kwota spłaty jest przeliczana po kursie CHF z
tabeli kursowej BRE Banku S.A. obowiązującym w dniu i godzinie spłaty.”

– Kredyt jest indeksowany do waluty obcej CHF

– Kredyt indeksowany do waluty obcej – kredyt, oprocentowany według stopy procentowej, opartej na stopie referencyjnej, dotyczącej waluty innej niż złote, którego wypłata oraz spłata odbywa się w oparciu o kurs waluty obcej do złotych według Tabeli.

– Tabela – tabela kursów walut obcych obowiązująca w Banku.

– W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej wypłata kredytu następują w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach stosuje się kurs nie niższy niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty poszczególnych transz. Saldo zadłużenia z tytuły kredytu wyrażone jest w walucie obcej i obliczane jest według kursu stosowanego przy uruchomieniu kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach, saldo zadłużenia z tytułu kredytu obliczane jest według kursów stosowane przy wypłacie poszczególnych transz. Aktualne saldo zadłużenia w walucie kredytu kredytobiorca otrzymuje listownie na podstawie postanowień §11.

Bank Millenium S.A.

 – § 2 ust. 2: Kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku Millenium w dniu uruchomienia kredytu lub transzy.

– § 7 ust. 1: Kredytobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę kredytu w CHF, ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku Millenium S.A.

GE Money Bank S.A. (obecnie Bank BPH S.A.)

– § 17. 1. Do rozliczania transakcji wypłat i spłat Kredytów stosowane są odpowiednio kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji.

2. Kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna.

3. Kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży.

4. Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A. stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże kupna sprzedaży GE Money Bank S.A.

5. Obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku określane są przez Bank po godz. 15.00 poprzedniego dnia roboczego i wywieszane są w siedzibie Banku oraz publikowane na stronie internetowej GE Money Banku S.A. (www.gemoneybank.pl).

Getin Bank

– § 2 ust. 2: W dniu wypłaty Kredytu lub każdej transzy kredytu, kwota wypłaconych środków będzie przeliczana na walutę, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem waluty obcej” – obowiązującego w dniu uruchomienia środków.

– § 4 ust. 2: Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w walucie indeksacyjnej – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem waluty obcej” do waluty wyrażonej w umowie – obowiązującego w dniu spłaty.

Polecamy również zapoznać się z mapą klauzul abuzywnych Rzecznika Finansowego: Klauzule abuzywne – pobierz mapę klauzul niedozwolonych.

Serdecznie zapraszamy do obejrzenia naszego 15. webinaru z udziałem adw. Wiktora Budzewskiego: Sąd Najwyższy, ugody dla Frankowiczów – gorące tematy w pigułce #15

Oraz do subskrypcji naszego kanału YT: Życie Bez Kredytu – kanał YT