Kredyty frankowe a roszczenia banku – ostateczną decyzję podejmie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Nadchodzi przełomowy moment w sprawach frankowych. Kwestia przedawnienia roszczeń banków, która do tej pory pozostawała nierozstrzygnięta, zostanie rozpatrzona przez TSUE. Decyzję w tej sprawie Europejski Trybunał Sprawiedliwości podejmie już w grudniu tego roku. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w dniach 07.12.2023 w sprawie C-140/22 i 14.12.2023 w sprawie C-28/22 odpowie na pytanie, od którego momentu sąd powinien uzależniać początek biegu terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych banku, w przypadku braku możliwości dalszego obowiązywania umowy po wyeliminowaniu z niej postanowień niedozwolonych, czyli ustalenia nieważności umowy. Może się okazać, że banki nie odzyskają od kredytobiorców nawet kwoty udzielonego kredytu.

Jak powstaje roszczenie banku i roszczenie frankowicza w sprawach o kredyty frankowe?

Dominująca linia orzecznicza w Polsce ukształtowała się w ten sposób, że zazwyczaj sądy orzekają nieważność umowy kredytu frankowego na zasadzie teorii dwóch kondykcji (T2K). Konsekwencją takiego wyroku jest wzajemny zwrot wypłaconych świadczeń. Oznacza to, że każda ze stron – bank i frankowicz – ma swoje roszczenie: bank o zwrot kapitału kredytu, który wypłacił na początku umowy, a frankowicz o zwrot rat, które przez lata uiszczał.

Problem w tym, że roszczenie banku może być przedawnione ze względu na fakt, że spór sądowy trwał latami, a właściwie tylko konsument od początku zgłosił roszczenie i dążył do jego odzyskania. Z uwagi na to, że zdaniem sądów umowy frankowe są nieważne od samego początku ich obowiązywania, pojawiło się zagadnienie związane z określeniem momentu, od którego roszczenie banku zaczyna się przedawniać. Zgodnie z prawem wszystkie roszczenia przedsiębiorców, w tym banków, przedawniają się po 3 latach, od kiedy mogły być wymagalne.

W tej kwestii w orzecznictwie polskich sądów dominuje pogląd, który został ukształtowany przez – dość kłopotliwą – uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 o sygn. III CZP 6/21. Z tej uchwały wynika, że termin przedawnienia roszczeń banków o zwrot kapitału kredytu frankowego rozpoczyna swój bieg dopiero w momencie, w którym konsument wyrazi zgodę na uznanie nieważności umowy, czyli od momentu tzw. trwałej bezskuteczności. Z drugiej strony, w opozycji do powyższej praktyki, w najnowszym orzeczeniu Sąd Najwyższy uznał, że nieważność umowy istnieje z mocy prawa od samego początku zawarcia umowy o kredyt frankowy, co nie jest bez znaczenia dla wyznaczenia momentu, w którym roszczenia banku rozpoczynają swój bieg przedawnienia.

Polecamy artykuł dot. opinii w tej sprawie pełnomocnika procesowego ŻBK adw. Wiktora Budzewskiego: Trwała bezskuteczność – nie taka trwała.

Czy roszczenie banku względem frankowicza jest przedawnione?

Według uchwały SN z maja 2021 r. sądy powinny uświadomić konsumenta co do skutków upadku umowy. Dopiero od momentu pouczenia frankowicza o skutkach nieważności umowy – i wyrażaniu przez niego świadomej zgody na taki stan rzeczy – okres przedawnienia roszczeń banku może rozpocząć swój bieg. Niektóre sądy interpretują też tę ustawę w ten sposób, że dopiero od wyżej wskazanego momentu mogą być naliczane odsetki należne frankowiczowi.

Powyższe podejście wraz z jego konsekwencjami zrodziło wiele wątpliwości, dlatego do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej zaczęły napływać pytania prejudycjalne. Uchwała SN III CZP 6/21 jest kwestionowana przez większość prawników reprezentujących frankowiczów, którzy uważają, że termin przedawnienia roszczeń banku powinien biec od momentu zawarcia umowy. W ich opinii, w przypadku kredytów frankowych, w których umowa jest nieważna od samego początku, roszczenie banku o zwrot kapitału kredytu prowadzi do bezpodstawnego wzbogacenia, ponieważ zastało ono już przedawnione po trzech latach od dnia, w którym konsument zawarł umowę o kredyt frankowy.

Jeszcze w 2018 roku pojawił się kontrowersyjny artykuł ustawy przy okazji skracania okresów przedawnienia. Sejm wprowadził dodatkowy przepis do kodeksu cywilnego, który daje sądom możliwość uwzględnienia nawet przedawnionego roszczenia przedsiębiorców wobec konsumentów. Artykuł 117(1) kodeksu cywilnego stanowi, że w wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności.

Sąd powinien przy tym rozważyć: długość terminu przedawnienia, okres od jego upływu oraz okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia. Trzeba jednak mieć na uwadze, że banki rażąco łamały zasady współżycia społecznego i powinna mieć tu zastosowanie zasada czystych rąk. To zasada prawa cywilnego, zgodnie z którą, ten, kto sam narusza zasady współżycia społecznego, nie może – dla ochrony swoich interesów – powoływać się na naruszanie zasad współżycia przez inną osobę. Zasada ta ma na celu ochronę interesów osób, które zostały poszkodowane przez działania naruszające zasady współżycia społecznego. Bank, który sam naruszył te zasady, nie powinien być chroniony przed konsekwencjami swojego niegodziwego zachowania.

Decyzja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej będzie kluczowa dla spraw frankowiczów

W ocenie ekspertów Życie Bez Kredytu grudniowe wyroki TSUE w sprawie przedawnienia roszczeń banków wobec frankowiczów będą miały kluczowe znaczenie dla dalszego rozwoju sporów o toksyczne kredyty frankowe. Jeśli Trybunał uzna, że okres przedawnienia dla banków rozpoczyna bieg od momentu zawarcia umowy, będzie to oznaczać, że banki stracą swoje roszczenia wobec wszystkich frankowiczów.

Jeśli jednak TSUE stwierdzi, że okres przedawnienia rozpoczyna bieg od momentu zgłoszenia przez konsumenta roszczenia lub reklamacji dotyczącej nieważności umowy, to banki będą mogły dochodzić tych roszczeń tylko wówczas, jeśli nie upłynęły jeszcze trzy lata od momentu zakwestionowania przez frankowicza ważności umowy.

Druga również ważna kwestia, która zostanie wyklarowana dzięki opinii TSUE, dotyczy odsetek ustawowych od roszczeń frankowiczów. Ze względu na uchwałę SN III CZP 6/21 z 2021 roku niektóre sądy skracają okres, za który kredytobiorcom należą się odsetki. A obecnie ze względu na inflację te odsetki są bardzo wysokie (11,25% w skali roku) i w wielu sprawach członkowie społeczności ŻBK zyskiwali dodatkowo kilkaset tysięcy złotych z samych tylko odsetek. Chodzi więc o wysokie sumy, które należą się poszkodowanym frankowiczom. 

Jesteśmy optymistycznie nastawieni, ponieważ TSUE zawsze stawał w obronie konsumentów. Zachęcamy do śledzenia naszych social media, gdzie będziemy na gorąco publikować materiały prosto z Luksemburga i relacjonować wyroki TSUE!